چند پرسش و پاسخ برای شفاف سازی ثبت جهانی خوشنویسی

به گزارش پیلانو چهارشنبه ـ هشتم دیماه ـ انجمن خوشنویسان ایران نشستی را با حضور برخی از مسئولان این انجمن و اصحاب رسانه برگزار کرد. در این جلسه بر این نکته تاکید شد که مبحث ثبت هنر خوشنویسی به نام ایران به آن شکلی که در بعضی رسانه ها و در فضای بیرون انتشار یافت، نبوده است و دوستان یونسکو درواقع توانستند برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را به ثبت برسانند که همزمان کشورهای دیگری هم این درخواست را داشتند.
به گزارش پیلانو به نقل از ایسنا، این نشست که با حضور علی شیرازی (عضو شورای ارزش یابی انجمن)، علی اشرف صندوق آبادی(نایب رئیس انجمن)، عارف براتی (مدیر اجرایی انجمن)، میرحیدر موسوی (شورای عالی انجمن) و حجت الله مرادخانی (پژوهشگر و استاد دانشگاه) همراه بود، حول محور برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران برگزار شد و اصحاب رسانه در همین راستا پرسش هاییشان را مطرح نمودند.

روز خوشنویسی چگونه در تقویم ثبت شد؟
در ابتدای این نشست میرحیدر موسوی از اعضای شورایعالی انجمن سخنرانی کرد و ضمن اشاره به این نکته که اصحاب رسانه یک گام از همه افراد جلوتر هستند و بادقت و حساسیت بالاتری موضوعات را دنبال می کنند، اظهار نمود: «انجمن خوشنویسان ایران یک نهاد کاملا مردمی است که بدون دریافت کوچکترین بودجه ای از دولت مستقل کار خودش را دنبال می کند. انجمن خوشنویسان ایران هم اکنون در این شرایط و علیرغم مشکلات اقتصادی ای که گریبان گیر مجموعه ی انجمن ها و فعالیتهای فرهنگی و هنری است، ولی به لطف خدا و با عنایت به ریشه ی عمیقی که به هر حال در فرهنگ و هنر این مرز و بوم دارد و با ۷۱ سال سابقه ی فعالیت، کارهای خودش را مستقلا دنبال می کند و خدا را شاکریم که امروز می توانیم بگوییم انجمن خوشنویسان ایران بعنوان یکی از مقتدرترین انجمن های هنری نه فقط در ایران بلکه در دنیا می تواند مطرح باشد.»

او همینطور افزود: «انجمن خوشنویسان که حدود ۳۵۰ شعبه در سرتاسر کشور دارد چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور فعالیتی را به صورت کاملا منسجم، هدفمند و با برنامه دنبال می کند و طیف وسیعی از علاقه مندان و کسانی که دغدغه هنر خوشنویسی را دارند پوشش می دهد.»
موسوی افزود: «الان می توانیم بگوییم که انجمن خوشنویسان ایران این میراث گرانبهایی که گذشتگان برای ما به ارمغان گذاشته اند، به درستی هم حفاظت کرده، هم ترویج داده و هم این که واقعا امروز می توانیم ادعا داشته باشیم که جوانان برومندی وارد عرصه خوشنویسی شده اند که در این عرصه آثار بسیار درخشانی را از آنان می بینیم. نه فقط در پایتخت بلکه در تمام جای جای کشور.»
وی افزود: «به طوری که می توانیم ادعا نماییم هم اکنون یکی از دوران طلایی خوشنویسی ایران امروزِ ماست که به همت همه استادان والامقام ما، شورای ارزش یابی و تمام استادانی که در جای جای ایران با همه مشکلات در کنار صداقت، عشق، علاقه و اشتقیاقی که به این حوزه هنری دارند، در کل کشور می بینیم که فعالیت این عزیزان به قدری گسترده شده که جوانان برومندی رشد کرده و آثاری را خلق کرده اند. این کارنامه پرارزش ماست؛ وقتی که می بینیم که در سطحی که عمدتا ترک ها میدان دار بودند، خوشنویسان ایرانی هستند که جایزه های ویژه را می برند و از کسانی که مدعی هستند، جلوترند.»

موسوی در ادامه اظهار نمود: «یکی از کارهای ارزشمندی که انجمن خوشنویسان ایران انجام داد و حداقل سه سال برای آن تلاش شد، این بود که یک روز معین را در تقویم به نام روز خوشنویسی ثبت کند. به ما گفته شد که شما باید به مدت سه سال برنامه های مدون در این هفته را داشته باشید و پرونده ای تشکیل دهید تا به نتیجه برسید. به هر حال ما به همت مجموعه کشور و کمیسیون فرهنگی انجمن خوشنویسان، سه سال برنامه ریزی کردیم و توانستیم که این روز را ثبت نماییم و نام هنر خوشنویسی را در تقویم بیاوریم.»

عارف براتی، مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان هم در ادامه این نشست صحبت کرد و گزارشی از فعالیتهای انجمن خوشنویسان در این چند سال گذشته عرضه داد: «انجمن خوشنویسان یک انجمن مردم نهادی است که به بودجه دولت وابسته نیست و از سال ۱۳۲۹ شروع به کار کرده است و امروزه در سرتاسر ایران و خارج از ایران شعبه دارد که تمام این شعب دارای مجامع هستند و از اعضای خود که فارغ التحصیل اند در مجامع شرکت می کنند و هیات مدیره خودشان را انتخاب می کنند و شورای خودشان را که انتخاب کردند از بین شورای مدیران انتخاب می شوند.»

ایران در محافل بین المللی وضعیت مناسبی ندارد
علی شیرازی که در شورای ارزش یابی انجمن فعالیت دارد هم در این جلسه اظهار داشت: «همان طور که آگاه هستید حوزه فرهنگی و هنری ایران در دوره های گذشته بسیار فراگیر بوده است. حوزه فرهنگ فقط مرزهای جغرافیایی نیست بنابراین امروز ما دستاوردهایی داریم که مورد ادعای همسایگان ما قرار گرفته است. فرض کنید در مقام شعر و ادب ما شاعران بسیار زیادی داریم که به فارسی شعر گفته اند و در ایرانِ مرکزی فعالیت می کردند امروزه اما مقبره بعضی از این بزرگان در کشورهای همسایه هستند و این کشورها درصدد این برآمدند تا جایی که می توانند از این دستاوردها بهره برده و به اسم خودشان به ثبت برسانند.»
وی افزود: «ما ایرانیان از اینجا به فکر افتادیم که دستاوردهای خودمان را حفظ نماییم. انجمن خوشنویسان که یک نهاد کاملا مردمی است، پیشنهاد کرد که خوشنویسی و بخصوص خط نستعلیق، خط شکسته و خط تحریر را به نام ایران به ثبت برسانیم. منتها این کار فقط بر عهده انجمن نیست. به صورت کلی در مجامع بین المللی وضعیت کشورها بستگی به آن تیمی دارد که از آن پرونده دفاع می کنند.»

شیرازی همینطور اظهار نمود: «ما هم اکنون در محافل بین المللی وزن لازم را متأسفانه نداریم چونکه در خیلی از کمیته های بین المللی ایران عضویت ندارد. مثلاً ترکیه رئیس یکی از این کمیسیون های بین المللی است یا ریاست یکی از جشنواره های مهم بین المللی که زیرمجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است، را برعهده دارد. و اینها از این امکانات و محققان استفاده می نمایند. این در شرایطی است که هم اکنون در کشور ترکیه، خوشنویسان فقط در استانبول هستند و شما در آنکارا یک خوشنویس درجه چهار هم نمی بینید و حتی اگر یک صفحه خوشنویسی به دست مردم بدهید، امکان دارد برعکس در دست بگیرند.»
عضو شورای ارزش یابی انجمن خوشنویسان ایران اظهار داشت: «اگر امروز ایران جایگاهی دارد، هم به علت گذشته پررنگ و معتبرش و هم به علت فعالیت انجمن خوشنویسان است و هم کسانی که به صورت فردی و شخصی توانستند در این چند دهه ی اخیر از هنر خوشنویسی ما دفاع کنند. در خیلی از جشنواره هایی که ما در خارج از کشور شرکت می کردیم که معمولاً توسط امارات برگزار می شد، از هر کشوری یک خوشنویس و برخی اوقات دو خوشنویس را دعوت می کردند. مثلاً از ایران دو خوشنویس را دعوت می کردند. در هر صورت در این جشنواره ها بگونه ای بود که مثلاً ما می دیدم سفرای همه کشورهایی که دعوت شده اند، حضور دارند ولی از کشور ما یک نفر از سوی دولت حضور نداشت و ما یتیم بودیم و فقط به پشتوانه هنر هزار ساله مان می توانستیم جایگاه خوشنویسی مان را حفظ نماییم.»
اینگونه نبوده که هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت شده باشد

شیرازی افزود: «موضوع این ثبت هم بر مبنای آن چیزی که در بعضی رسانه ها و در فضای بیرون انتشار یافت، بگونه ای بود که هنر خوشنویسی به نام ایران ثبت شده است اما من فکر نمی کنم چنین چیزی بوده باشد. دوستان ما در یونسکو درواقع توانستند برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران را به ثبت برسانند که همزمان کشورهای دیگری هم این درخواست را داشتند. در این حد هم ما از دوستانی که این کار را کردند تشکر می کنیم؛ اما امیدواریم که به کمک شما دوستان اصحاب رسانه بگونه ای مطالب منتشر شوند که در آینده دست ما بازتر باشد که بتوانیم در این حوزه قدم هایی برداریم.»

خوشنویسی را به طور گسترده در سرتاسر ایران تبلیغ کردیم
در این جلسه همینطور میرحیدر موسوی از اعضای شورایعالی انجمن انجمن خوشنویسان ایران سخنرانی کرد و ضمن عرض تبریک به مناسبت ثبت ملی پاسداشت از هنر سنتی خوشنویسی ایران گزارشی از عملکرد انجمن عرضه داد: «ما ۳۵۰ شعبه در سرتاسر کشور داریم و در هر شهری یک شعبه داریم و خوشنویسی را به طور گسترده در سرتاسر ایران تبلیغ کردیم و مردم می توانند از نزدیک با شعب ما ارتباط بگیرند.»
وی افزود: «برگزاری نمایشگاه ها، همایش ها، سخنرانی ها و جشنواره های مختلف در سرتاسر کشور و در استانهای مختلف همگی بر رشد و شکوفایی این هنر تاثیر گذاشته است. اگر شما آثار دهه ۳۰، ۴۰ و ۵۰ خوشنویسی ایران را رصد کنید، با خوشنویسان زیر ۳۰ سال حال حاضر ما حتی قابل قیاس نیست. خوشنویسان جوان ما در حال حاضر خیلی رشد و شکوفایی پیدا کرده اند.»

موسوی همینطور افزود: «من ۳۵ سال است که کار خوشنویسی انجام می دهم و انجمن خوشنویسان سبب شد تا من وارد این حوزه شوم. طی این مدت شاهد فعالیتهای خیلی خوبی از جانب انجمن بودیم، خیلی خوب و البته نه در حد ایده آل؛ بالاخره باتوجه به امکانات و شرایط موجود و کم و کاستی ها توانستیم ۶ دوره از برنامه دوسالانه خوشنویسی ایران را با مشکلات مالی بسیار زیاد برگزار نماییم. استقبال خوبی داشتیم. دوسالانه همینطور بخش حضوری داشت که از تمام ایران و از همه شعبات پا پیش گذاشتند و این رویداد بزرگ را رقم زدند. همه بزرگان خوشنویسی از همه دوره ها زحمت کشیدند و خوشنویسی را نسل به نسل به ما رساندند. ما هم تا جایی که بتوانیم تلاش کردیم که این هنر را انتقال دهیم و سبب رشد و شکوفایی آن شویم.»

آیا واقعا در «دوران طلایی تاریخ خوشنویسی ایران» قرار داریم؟
در ادامه این نشست اصحاب رسانه سوالاتشان را مطرح نمودند. خبرنگار بخش تجسمی ایسنا در همین راستا از علی اشرف صندوق آبادی چنین پرسید: «شما در سخنانتان اشاره کردید که ما در حال حاضر دورانی را سپری می نماییم که «دوران طلایی تاریخ خوشنویسی» است. باتوجه به نقدهایی که در این عرصه مطرح می شود به لحاظ جایگاه خوشنویسی ایران در سطح جهانی، آیا دادن این لقب به این دوران چندان درست به نظر می رسد؟
صندوق آبادی پاسخ داد: «ما یک وظیفه و رسالتی داریم که در دو بخش مطرح می شود؛ نخست حفظ میراث ارزشمندمان که از قدما باقی مانده است. یعنی انجمن خوشنویسان ایران حافظ این گنجینه پرارزش هنری است که هفتاد و یک سال و به همت همه استادان بزرگ این میراث نگهداری شد.»
وی افزود: «دو، بحث ترویج و تعالی این هنر. انجمن خوشنویسان ایران در حوزه تعالی و ترویج هنر خوشنویسی خیلی نقش داشته است. اما تعالی خوشنویسی این است که ما از تمام ظرفیت تخصصی انجمن خوشنویسان ایران توسط استادان عزیز در سرتاسر کشور استفاده کردیم که این هنر را به صورت اصولی تعلیم و تربیت بدهند. امروز ما شاهد این هستیم که جوانانی که از گوشه و کنار ایران بروز و ظهور پیدا کرده اند، از لحاظ هنری آثاری عرضه کرده اند که از پیشکسوتان ما هم جلوتر است و این یک نتیجه پرارزش و تعالی انجمن است.»
صندوق آبادی همینطور به صحبت هایش افزود: «امروز هنر خوشنویسی از نظر کیفی دارد جایگاه خودش را به دست می آورد. اما این که انجمن خوشنویسان ایران در حوزه بین المللی کارایی نداشت، درست نیست. این انجمن یک نهاد مردمی با محدودیت های متنوعی است. ما نه از نظر ساختاری نه از نظر اداری و نه از نظر تشکیلاتی هیچ ارتباطی با داستان ثبت نداریم و فقط می توانیم مدعی باشیم. ما فقط می توانیم حرف دل خوشنویسی ایران را و خودمان را عرضه نماییم و پیگیری نماییم.»
برای دیدن یک مسئول باید ساعت ها پشت در باشیم
نایب رئیس انجمن خوشنویسان ایران خاطرنشان کرد: «انجمن خوشنویسی ایران متقضاضی است. ما برای دیدن یک مسئول باید وقت بگیریم و چه بسا ساعت ها که هیچ، روزها و هفته ها پشت در باشیم. ما جایگاه تشکیلات اداری نداریم. تقاضای ما این بوده که ما باید حافظ گنجینه های ناملموس یا ملموس خودمان باشیم. ما عملا آنچه که از دستمان برمی آمده برای حفاظت از این هنر انجام داده ایم. استادان بزرگ ما این هنر را ترویج داده اند، تبلیغ هم کرده اند و رشد هم داده اند. اما در سطح بین المللی دست ما کوتاه است و کاری جز تقاضا نمی توانیم بکنیم.»
ایشان در ادامه اظهار نمود: «ما از اول متقاضی ثبت نستعلیق و خط شکسته بودیم و پیگیری هایمان را هم انجام دادیم. اینجا وزارت ارشاد، وزارت علوم، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نمایندگی یونسکو است که اختیارات لازم را برای پیگیری این مساله دارند. ما در حوزه میراث بحث هایی را پیگیری کردیم. مثلاً شیوه استاد امیرخانی را ثبت ملی کردیم. هرچه از ما خواستند، حضور پیدا کردیم مواردی که خدمت شما عرض می کنم، گزارش است. ما روز اول به فضای مجازی اعتماد نکردیم و تلاش کردیم ترجمه نماییم، ببینیم و خودمان هم بخواهیم.»
صندوق آبادی اظهار داشت: «روز گذشته جلسه‎ ای با دکتر ایوبی داشتیم که توضیحاتی درباره این ثبت برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران به ما دادند. پاسداری عنوان برنامه است که کشورهای زیادی برای آن درخواست داشتند؛ چون خوشنویسی مبحث مشترکی است. منتها همه این کشورها همزمان این درخواست را در چارچوب برنامه پاسداری داشته اند و پرونده آنان بررسی شده است. ما همچنان مصریم که یک کمیته تخصصی ای را در این حوزه داشته باشیم که عزیزان ما در یونسکو، میراث فرهنگی، وزارت ارشاد و اساتید ما در آن باشند که این هنر خوشنویسی را بعنوان یک گنجینه پرارزش پاسداری کنند و پایه ای باشد برای ثبت نستعلیق و تعلیق.»
ایشان در ادامه از اصحاب رسانه چنین درخواست کرد: «حرف ما این است؛ اگر امروز از شما عزیزان دعوت کردیم، اینجا حضور پیدا کنید بحث اولویت است. یعنی هم اکنون یکی از مباحثی که در همین مبحث مطرح شده، آموزش خوشنویسی در مدارس است. هم اکنون ما در نظام آموزشی مان چقدر توانستیم خوشنویسی را داشته باشیم؟ از وزیر محترم آموزش و پرورش باید بخواهیم که ببینیم چگونه این هنر را تسری ببخشیم.»
با افکار عمومی بازی کردند
حجت الله مرادخانی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه این نشست چنین اظهار نمود: «آن طور که مسلم است درباره ماجرای ثبت شدن یا نشدن خوشنویسی، نقد اصلی صراحتا به این وارد است که چرا کاری که صورت نگرفته را ما به خطا باید معرفی کنیم؟ چیزی بعنوان خوشنویسی ایران در یونسکو به ثبت نرسیده و موضع گیری شخص وزیر میراث فرهنگی و بسیاری از رسانه ها این را به اشتباه به افکار عمومی نشان داد و این به بازی گرفتن افکار عمومی خطایی است که سرمایه های اجتماعی را در کشور از بین می برد و اصلا شوخی بردار نیست.»
این پژوهشگر افزود: «ارجاع من به گزارش رسمی ای است که بر روی سایت یونسکو قرار دارد. چیزی که به اسم ایران به ثبت رسیده، برای برنامه خوب و حفاظتی از هنر خوشنویسی در ایران است. چیزی که اما درمورد کشورهای عربی اتفاق افتاده، شامل دانش، مهارت ها و برنامه ها و تمام آن چیزی که در ارتباط با یک عنصر فرهنگی ای است را به ثبت رسانده اند. کشور ترکیه هم حسن خط را با عنوان خوشنویسی، سنتی در هنر اسلامی به اسم ترکیه به ثبت مستقل رسانده و چیزی به نام ایران به ثبت نرسیده است.»
او همینطور افزود: «روی خود این قضیه پاسداری حالا من چند سوال دارم. یکی این که چیزی بعنوان برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی اصلا نداریم. اگر داریم، یک نسخه آنرا نشان دهند. وقتی ما از یک چیزی بعنوان سند ملی یاد می نماییم، یعنی باید در یک نهاد یا مرجع بالا دستی مثل شورایعالی انقلاب فرهنگی یا دیگر شوراها به تصویب رسیده باشد. برنامه های کمی، آینده اش، اهدافش و… ؛ همچین چیزی اصلا وجود ندارد.»
چرا کاری را که انجام نداده ایم، باید ادعا نماییم که کرده ایم؟!
مرادخانی اظهار داشت: «پرونده ای که ارسال شده صرفاً شرح اقدامات پرارزش انجمن خوشنویسان در طول چند دهه اخیر است که مکتوب شده و به اسم این برنامه پاسداری فرستاده شده است. نکته مهم این است که اقداماتی که دیگر اعضا و نهادها در زمینه خوشنویسی انجام داده اند، اصلا دیده نشده و انگار که عزیزان خط را اصلا با خوشنویسی اشتباه گرفته اند.»
این پژوهشگر در ادامه اظهار نمود: «ایراد جدی تر برمی گردد به عبارت «برنامه پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» خوشنویسی مال ایران است و به عقیده من در آوردن عنوان «در» کاملا مصلحت اندیشی شده است و این مصلحت اندیشی برای این بوده که خاطر کشورهای عربی و ترکیه مکدر باشد. شما فکر کنید، برنامه ملی پاسداری از خوشنویسی در ایران اصلا مفهوم دارد؟»
ایشان در ادامه تصریح کرد: «همانطور که عرض کردم این به بازی گرفتن افکار عمومی است و تلخی اش هم این است که هیچ نهادی موضع گیری نکرد. من امیدوار بودم که انجمن خوشنویسان حداقل در این رابطه موضع گیری می کرد. برنامه ایران به نحوی ثبت شده که بعنوان یک برنامه خوب مورد استفاده ی سایر کشورها قرار بگیرد. متأسفانه موضع گیری ای که وزارت میراث فرهنگی کرده بود، به صورت افراطی بر این اصرار داشت که برنامه پاسداری از اهمیت بالایی برخوردار می باشد در صورتیکه بر اساس گزارش های یونسکو همچین چیزی حقیقت ندارد.»
مرادخانی در عین حال ضمن اشاره به این نکته که ثبت پاسداری اتفاق بدی نیست، افزود: «این برنامه که ثبت شده اتفاق بدی نیست. فقط نکته این است که ما چرا باید کاری را که انجام نداده ایم، ادعا بکنیم که کرده ایم.»
در ادامه نشست خبرنگار ایسنا باردیگر سوالی را با علی اشرف صندوق آبادی مطرح کرد: «انجمن خوشنویسان ایران قسمتی را که در ارتباط با وظایفش بوده را به درستی انجام داده و برنامه خوشنویسی ایران را جهت ثبت ملی عرضه کرده است. اما مساله ای که وجود دارد این است که در چنین مساله حساسی انجمن نباید صرفاً به عرضه یک برنامه بسنده می کرد. به نظر شما آیا زمان ارتقای ساختاری انجمن خوشنویسان ایران نرسیده است؟»
نایب رئیس انجمن خوشنویسان ایران هم پاسخ داد: «هر چه از ما درخواست داشتند، ما قرار دادیم و پاسخگوی آن هم هستیم. شما فکر می کنید جمع استادانی که در اینجا حضور پیدا کرده اند، حقوق می گیرند؟ نخیر اینها عشق به هنر و فرهنگشان است که سبب شده شب و روز کار کنند. عزیزان ما حتی حق جلسه هم به زور می گیرند منتها ما یک توان و ظرفیت محدودی داریم.»
مصلحت اندیشی ها نفس ما گرفته است!
عارف براتی، مدیر اجرایی انجمن خوشنویسان هم در آخر این نشست اظهار نمود: «واقعا از برادر عزیزمان آقای مرادخانی تشکر می کنم و اگر از ما برآید باید از ایشان خواهش کنم که در انجمن بعنوان پژوهشگر در خدمت ایشان باشیم. من از سوی خودم، بعنوان مدیر اجرایی انجمن ضمن عرض تشکری که از مقامات برای حفظ این میراث دارم اما اعتقادم بر این است که آقای مرادخانی به درستی مبحث را تشریح کردند.»
او همینطور افزود: «بنده از نظر شخصی خودم نظرات آقای مرادخانی را تأیید می کنم و این باید مبنای گزارش ما باشد. خودتان می دانید که مصلحت اندیشی ها نفس ما را گرفته و دارد خفه مان می کند.»
این مدیر اجرایی همینطور اظهار نمود: «دولت متأسفانه در این عرصه خودزنی کرده است و من این حق را ندارم در مقابل چشمان رسانه ها بر مطلب ناصحیحی صحه بگذارم.»
به گزارش پیلانو به نقل از ایسنا، «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» روز پنجشنبه (۲۵ آذر ماه) در شانزدهمین جلسه کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس درحالی به ثبت رسید. گفته می شود عربستان و ترکیه این هنر را به نام خود به ثبت رسانده اند و ایران صرفاً برنامه ای برای حفاظت و پاسداری از آن عرضه کرده است.