خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۳۴؛ موسیقی ای که به پایتخت جان داد

موسیقی متن و تیتراژ مجموعه پایتخت به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد بدون شک یکی از نمونه های ماندگار کاربرد موسیقی اقوام در یک بسته تصویری جذاب با عنایت به عنصر تلفیق است.
دریافت 7 MB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در سی و چهارمین نوبت از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی تیتراژ مجموعه سریال های تلویزیونی «پایتخت» به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد و همراهی برخی از نوازندگان و هنرمندان شناخته شده موسیقی مازندران رفتیم.

مجموعه سریال های «پایتخت» با طراحی و ایده پردازی محسن تنابنده که علاوه بر جذابیت های موسیقایی و تصویری اش طی سالهای قبل با انواع اقسام و حاشیه ها و حتی انتقادها هم رو به رو بوده نخستین بار در نوروز سال ۱۳۹۰ به کارگردانی یکی از مردان کارکشته سریال های تلویزیونی به نام سیروس مقدم روی آنتن رفت و بعد از پخش چند قسمت با استقبال مخاطبان روبه رو شد. بخصوص که شیوه های متفاوت داستان پردازی و پرداخت محتوایی اش، آن هم با محوریت اقوام شریف منطقه مازندران که پرداخت کمدی و طنز درباره بخشی از زندگی روزمره آنها برای پرهیز از هرگونه حاشیه و بی احترامی، کار هرکسی نبود. همین شرایط باعث شد که ماراتن ساخت فصل های بعدی این سریال ادامه پیدا کند و تا امروز که این متن رسانه ای منتشر می شود، شش فصل آن با فراز و نشیب های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.
فصل اول این مجموعه طنز که داستان زندگی یک خانواده مازندرانی را روایت می کرد، ابتدا با بازی محسن تنابنده، علیرضا خمسه، ریما رامین فر، احمد مهران فر، سمیرا حسن پور، آزیتا لاچینی، خسرو احمدی، رضا بنفشه خواه، نعیمه نظام دوست، فرهاد بشارتی، حسین مهری، حسین توشته، سارا ونیکا فرقانی اصل، پوریا پورسرخ، پژمان بازغی، رامین راستاد، مریم خدا رحمی، امیر آتشانی، ساقی زینتی، آرش نوذری، کیانوش گرامی، گیتی قاسمی، سیامک اشعریون، امیرحسین قاسمی، محمد بیات، افشین سنگ چاپ، سارا منجزی، مجید واشقانی، آتیه جاوید و تعدادی دیگر از بازیگران بومی منطقه علی آباد کتول روی آنتن رفت، اما پس از ساخت و تولید فصل های بعدی سریال، بازیگران دیگری همچون مهران احمدی، بهرام افشاری، هومن حاجی عبداللهی، سلمان خطی، نسرین نصرتی، هدایت هاشمی، محمدرضا علیمردانی، لیندا کیانی، محیا دهقانی و تعدادی دیگر به پروژه پیوستند.

اما بدون تردید موسیقی «پایتخت» یکی از مهم ترین، مؤثرترین و پرمخاطب ترین موسیقی تیتراژهای دهه نود سیماست که علاوه بر جذابیت های شنیداری که به مدد حضور آهنگساز توانمند و صاحب ذوقی چون آریا عظیمی نژاد پیش روی مخاطبان قرار گرفت، از همان فصل های اول و دوم پخش سریال تبدیل به فرآیندی مؤثر برای ساخت موسیقی هایی شد که با محوریت قرار دادن ملودی ها و نواهای ناب موسیقی نواحی ایران و تلفیق آن با دیگر گونه های موسیقایی شرایط جدیدی را برای موسیقی متن سریال ها و حتی آثار سینمایی به وجود آورد.
موسیقی «پایتخت» باعث ایجاد جریانی در عرصه آهنگسازی شد که قالب آن مشتمل بر ساختارها و نواهای مبتنی بر موسیقی اقوام ایران بود و نشان داد که این بخش مغفول مانده چه ظرفیت های ممتاز و بکری برای پرداخت دارد فضایی به شدت مخاطب پسند و دارای تنوع که تا آن زمان باآنکه کم و بیش توسط برخی از آهنگسازان دغدغه مند موسیقی در سریال ها و آثار سینمایی تجربه شده بود، اما بی شک باعث ایجاد جریانی در ساخت موسیقی متن و تیتراژ سریال ها و مجموعه هایی شد که قالب آن مشتمل بر ساختارها و نواهای مبتنی بر موسیقی اقوام ایران بود و نشان داد که این بخش مغفول مانده از موسیقی کشور چه ظرفیت های ممتاز و بکری برای پرداخت و عرضه آن به مخاطبان سرسخت امروزی دارد.
شرایطی که با ضمیمه داستان پردازی به روز و همذات پندارانه، نگاهی سنجیده و از روی تحقیق و پژوهش و البته بازی بازیگران سریال «پایتخت» نمود عینی خویش را نشان داد و ثابت کرد که با کمی دقت و تعمق بیشتر میتوان در و تخته را با هم جور کرد و آثاری را پیش روی مخاطبان قرار داد که بی نگاه و اعتنا به شبکه های خارجی، سریال های خودمان را برای تماشا ترجیح دهند. آن گونه که مجموعه هایی چون «پایتخت» و «نون خ» با استفاده از ظرفیت های ملی و بومی کاری کردند کارستان و کار را به جایی بردند که این مجموعه ها حتی با در نظر گرفتن نقدهای محتوایی و ساختاری که میتوان برایشان تصور کرد، هنوز ظرفیت ساخت و تولید در چند فصل دیگر را هم دارند.
برای شنیدن یکی از تیتراژهای سریال پایتخت اینجا را کلیک کنید.

ظرفیت هایی که در سریال پایتخت با طعم موسیقی رنگ و بویی دو چندان پیدا کرده و آریا عظیمی نژاد را در جایگاه آهنگسازی به مردم معرفی نمود که پیش از داوری در «عصر جدید» آن قدر توانمند و آگاه به پیرامون فعالیتهای موسیقایی اش بوده که نیازی به شهرت در این مسابقه استعدادیابی نداشته باشد و شاید همین نبوغ و استعداد هنرمندانه عظیمی نژاد در ساخت موسیقی سریال پایتخت و چندین و چند اثر دیگر بوده که دست اندرکاران یک مسابقه تلویزیونی را برای دعوت از او برای داوری مجاب کرده است.
فضایی که ای کاش مانند او و تعدادی دیگر از هم نسلانش در جامعه آهنگسازان تکثیر می شد تا شاید بخش زیادی از ظرفیت های عالی و مثال زدنی موسیقی نواحی ایران به دور از شعار و حرف های قلمبه سلمبه میان مردم جای خویش را باز می کرد.
اما از این مقدمات که بگذریم، شنیدن روایت ساخت موسیقی متن و تیتراژ از زبان آریا عظیمی نژاد شیرینی ها و جذابیت های خاص خویش را دارد، شرایطی که چندی قبل به واسطه یک گفتگوی مجازی این آهنگساز با همراهی سید جلال محمدی سرپرست گروه موسیقی تبری مازندران که طی سالهای اخیر همکاریهای مستمری با آریا در نوازندگی بخش های محلی سریال پایتخت داشته اند، صورت گرفت و عظیمی نژاد از انگیزه های ورودش به این سریال گفت.

وی در ابتدای صحبت های خود اظهار داشت: روز اولی که درباره پایتخت صحبت شد قرار بود مبحث این سریال حولِ خانواده ای باشد که از شهرستان و بعد از اتفاق های بسیار در نهایت به تهران یعنی پایتخت می آیند. آن زمان بحث روی این بود که این خانواده اهل کجا باشند. من سیستان و بلوچستان و استان گلستان – علی آباد کتول- را پیشنهاد دادم. در نهایت علی آباد و گلستان انتخاب گردید. در ابتدا از موسیقی کتولی استفاده کردیم اما محدودیت هایی در موسیقی کتولی داشتیم و آرام آرام تصمیم گرفتیم به سمت مازندران بیاییم.
عظیمی نژاد: روز اولی که درباره پایتخت صحبت شد بحث روی این بود که این خانواده اهل کجا باشند. من سیستان و بلوچستان و استان گلستان (علی آباد کتول) را پیشنهاد دادم این آهنگساز اظهار داشت: از پایتخت ۳ موسیقی مازندران را وارد این سریال کردیم. سریال پایتخت فرصتی برای اقدامات فرهنگی مناسب در حوزه موسیقی است. این سریال با اقبال بسیاری روبه رو شده و بیشتر مردم این سریال را پیگیری می کنند. یکی از اتفاق های مهم در این مجموعه، بخش موسیقی است تا بتوانیم ریشه های موسیقی اصیل ایران را در چارچوب این سریال به مخاطب معرفی نماییم.
عظیمی نژاد در ادامه این گفتگو بیان نمود: در پایتخت ۲ خانواده نقی به جنوب سفر کردند. ما در آنجا مفصل ها و نقاط پیوندی موسیقی جنوب و شمال را پیدا کردیم. در پایتخت ۵ خانواده نقی معمولی به ترکیه سفر کردند. من با موسیقی مناطقِ مختلف ترکیه آشنا هستم بنابراین برای موسیقی فصل پنجم، موسیقی ناحیه «کارادنیز» را مورد استفاده قرار دادم که بسیار شبیه به موسیقی مازندران است. این منطقه درست مانند مازندران در حاشیه دریا و در شمال ترکیه قرار دارد. وقتی با چند تن از نوازندگانِ «کارادنیز» ترکیه آشنا شدم و از آنها خواستم تا برایم ساز بنوازند، وقتی صدای سازشان را شنیدم فکر می کردم که آنها دست من را خوانده اند و می دانند که من چه چیزی می خوام. وقتی چیزهایی که در سریال ضبط کرده بودم را برایشان پخش کردم آنها هم بسیار تعجب کردند. وقتی مردمانِ مازندران و فُرم چهره مازنی ها را به آنها نشان دادم؛ از این همه شباهت بسیار متعجب بودند. راستش را بخواهید من فکر می کنم پیوندی میان مردمان کارادنیز و مازندران وجود دارد که باید ردپایش را در تاریخ جستجو کرد.

این آهنگساز اضافه کرد: در پایتخت دو، هوشنگ جاوید (از مشاوران پژوهشی موسیقی متن سریال پایتخت) دو قطعه به من معرفی نمود که از ارزمون شکارچیان و زمان شکارچیان برادرش بود. قطعه های ضبط شده کیفیت بالایی نداشت ولی ملودی و صدای خواننده برایم بسیار جذاب و شنیدنی بود. پس از تحقیقاتم مشخص شد که بخش عظیمی از روایت موسیقی مازندران به دوش خانواده شکارچیان بود. […] پیش از پایتخت ۶ آقای جلال هر دفعه که صحبت ساخت سری جدیدی از سریال «پایتخت» می شود، با خودم فکر می کنم که این دفعه چه نماییم تا حرف تازه تری داشته باشیم. یعنی موسیقی عرضه نماییم که هم مکمل تصویر باشد و هم این که خودش به تنهایی شخصیت مجزایی را داشته باشد محمدی پیشنهاد کرد تا از آقای زمان شکارچیان بعنوان خواننده استفاده نماییم. رهاییِ عجیبی در موسیقیِ خانواده شکارچیان هست. وقتی تیتراژ ابتدایی را با صدای زمان شکارچیان ضبط کردیم خیلی مورد استقبال قرار گرفت.
حضور در سریال پایتخت می تواند فرصتی برای همه هنرمندانی باشد که در این سریال هنرنمایی می کنند. استفاده کردن از این فرصت به سیاست های شخصیِ هر هنرمند برمی گردد؛ برخی به همین شهرتی که به دست می آورند اکتفا می کنند و برخی دیگر تلاش در حرکت به سمت جلو هستند. امیدوارم که زمان شکارچیان استفاده خوبی از این اتفاق بکند و به سمت پیشرفت حرکت نماید. زمان هم صدایی جذاب و هم شخصیتِ دلنشینی دارد.
عظیمی نژاد در بخش بعدی از صحبت هایش اظهار نمود: هر دفعه که صحبت ساخت سری جدیدی از سریال «پایتخت» می شود، با خودم فکر می کنم که این دفعه چه نماییم تا حرف تازه تری داشته باشیم. یعنی موسیقی عرضه نماییم که هم مکمل تصویر باشد و هم این که خودش به تنهایی شخصیت مجزایی را داشته باشد. ما در این سال ها هر بار که زمان ساخت سری جدیدِ سریال «پایتخت» فرا رسیده، قطعه های بسیاری ضبط کرده ایم و تمام این قطعه ها را در بانک اطلاعاتی مان داریم تا در جاهای مختلف به کار گرفته شوند. به هر حال موسیقی بی کلام و سازی در سیر سریال و در موسیقی متن کار خودش را می کند. اما برای به کار بردن موسیقی هایی که کلام دارند، ما با محدودیت مواجهیم.

وی اظهار داشت: خوشبختانه یا متأسفانه وقتی نغمه ای از نقاط مختلف ایران و یا هر جای جهان می شنوم، نغمه را خالص می شنوم و در کنارش اتفاق های ذهنی ام را روی آن موسیقی رقم می زنم و بعد بشکلی جدید آنرا می شنوم. تلاش می کنم تا این نغمه ها را از حالت دانشگاهی و دستگاهی خارج کنم و به روزش کنم. کشور ترکیه همین کار را با موسیقی اش کرده و همین روند سبب شده که موسیقی ترکیه از دام گذشته رهانیده و امروزی شود.
سید جلال محمدی: درباره موسیقی پایتخت ۶ هم باید بگویم آنچه مردم از موسیقی این سریال می شنوند بخش کوچکی از انبوه کارهای ضبط شده ای است که بسیاری از آنها فرصتی برای عرضه پیدا نکردند سید جلال محمدی نوازنده دوتار و سرپرست گروه موسیقی «آوای تبری» مازندران که طی فصل های مختلف تولید سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم و آهنگسازی آریا عظیمی نژاد با این مجموعه همکاری مستمر داشته است، چندی قبل در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به شرایط اجرای موسیقی این سریال اظهار داشته بود: بسیار خوشحالم که در ساخت موسیقی مجموعه ششم سریال «پایتخت» فضای همکاری با آریا عظیمی نژاد پیش آمد و ما توانستیم در این سریال هم بعنوان گروه اجرایی نوازندگان حضور داشته باشیم.
این نوازنده گفت” البته بنده در بخش انتخاب خوانندگان موسیقی متن و تیتراژ هم همکاری هایی داشتم که از آن جمله میتوان به حضور زمان شکارچیان، فرزند استاد شکارچیان از هنرمندان پیشکسوت موسیقی منطقه مازندران اشاره کنم که در این قسمت بعنوان خواننده جدید تیتراژ حضور داشت.
وی اضافه کرد: مجموعه پایتخت اساسا یکی از پرمخاطب ترین و جذاب ترین سریال های سالهای اخیر رسانه ملی بوده که موسیقی در آن تبدیل به یکی شاخصه های معرفی آن به مردم شده است که در این چارچوب آریا عظیمی نژاد به بهترین شکل ممکن آنرا عرضه داد و ما هم در کنار او بعنوان نوازندگان گروه سعی کردیم شرایطی را فراهم نماییم که این موسیقی باکیفیت لازم به گوش مردم برسد. درباره موسیقی پایتخت ۶ هم باید بگویم آنچه مردم از موسیقی این سریال می شنوند بخش کوچکی از انبوه کارهای ضبط شده ای است که بسیاری از آنها فرصتی برای عرضه پیدا نکردند.

این نوازنده دوتار که در حوزه انتخاب خوانندگان محلی سریال هم بعنوان مشاور در کنار آریا عظیمی نژاد فعالیت می کرد درباره انتخاب زمان شکارچیان بعنوان خواننده جدید تیتراژ این مجموعه بیان نمود: زمان شکارچیان همچون هنرمندانی است که در سری جدید به گروه اجرایی ملحق شد. او فرزند استاد ارزمون شکارچیان از هنرمندان پیشکوست و نام آور موسیقی منطقه مازندران است که طی سالهای قبل خدمات شایان زمان شکارچیان تمایل چندانی برای همکاری با ما نداشت و معتقد بود که به سبب بی مهری هایی که در برابر خدمات قابل توجه پدرش روا شده تمایلی برای حضور در عرصه موسیقی ندارد. اما بالاخره بنده موفق شدم تا او را مجاب به حضور در موسیقی کنم توجهی را به موسیقی این منطقه عرضه کرده است.
محمدی افزود: این نکته را هم بگویم که از ابتدا زمان شکارچیان تمایل چندانی برای همکاری با ما نداشت و معتقد بود که به سبب بی مهری هایی که در برابر خدمات قابل توجه پدرش روا شده تمایلی برای حضور در عرصه موسیقی ندارد. اما بالاخره بنده موفق شدم تا او را مجاب به حضور در موسیقی کنم. در همان ابتدا وی را با گروه تبری آشنا کرده و پس از اینکه وی در کنسرتهای تهران و ساری ما توانست رضایت مخاطب را فراهم آورد و استعداد ناب خویش را در این حوزه نمایان کند. رفته رفته بعنوان یک خواننده خوب در منطقه معرفی و در نهایت بعنوان خواننده جدید تیتراژ سریال پایتخت ۶ انتخاب گردید.
محمدی اضافه کرد: خوشبختانه پس از اینکه آریا عظیمی نژاد، عوامل مجموعه پایتخت و سازمان صدا و سیما پذیرفت که زمان شکارچیان بعنوان خواننده تیتراژ سریال انتخاب شود، ماجرا بگونه ای رقم خورد که علیرغم برخی مخالفت ها از جانب برخی هنرمندان، مخاطبان استقبال خوبی از موسیقی و تیتراژ سریال به عمل آورند. کما این که ما در قالب موسیقی سریال از خواننده هایی چون استاد اسحاقی، عماد محمدی و سید احمد حسینی هم استفاده کردیم که مجموعاً در موسیقی متن سریال توانست روی شنوندگان تاثیر خوبی داشته باشد. البته ما به سبب درگیری آریا عظیمی نژاد در برنامه «عصر جدید» مجبور بودیم دائم بین تهران و شمال در رفت و آمد باشیم اما خوشحالیم که این سختی ها توانسته در بخش موسیقی به دل مخاطب بنشیند.

سرپرست گروه «آوای تبری» در بخش دیگری از صحبت های خود با قدردانی از تلاشهای آریا عظیمی نژاد در ساخت موسیقی متن سریال پایتخت بیان نمود: خوشبختانه آریا عظیمی نژاد به سبب تفکرات مشارکت جویانه ای که در ساخت موسیقی دارد به ما اعتماد کرد و بخش زیادی از اجرای موسیقی را به عهده ما گذاشت. این در حالیست که استفاده از نوازندگان نوجوان و جوان و معرفی بیشتر سازهای متنوع منطقه مازندران همچون «ل له وا» و «غرنه» خصوصیت های دیگر وی در این شرایط بود که برای ما هم تجربه دلنشینی را فراهم نمود. آنچه در ساخت موسیقی این سریال مورد توجه بود معرفی موسیقی های مختلف منطقه مازندران غیر از منطقه جغرافیایی سریال بود که بتواند تعادلی را برقرار کند.
برای دیدن و شنیدن بخشی از اجرای زنده موسیقی تیتراژ فصل ششم سریال پایتخت به نوازندگی سید جلال محمدی اینجا را کلیک کنید.

به هر ترتیب طی سالهای اخیر نقدها، گفتگوها، نشست ها و گزارش های زیادی درباره موسیقی سریال پایتخت انتشار یافته که هر کدام دربرگیرنده ابعاد مختلفی از نوع نگاه آهنگساز به سریالی است که فضا و جغرافیای آنرا به درستی درگ کرده و با هم درآمیزی موسیقی نواحی، موسیقی ایرانی، موسیقی ملل و جلوه های ویژه صوتی فضایی را نقاشی کرده که به سادگی به دل مخاطب نشسته و کمتر شنونده ای با آن دافعه دارد. چارچوبی نظام مند که ای کاش فرصت گسترده تری برای عرضه آن توسط موزیسین های صاحب ذوق ما خلق شود.
در آخر می توانید ویدئوی اجرای نوروزی گروه تبری مازندران به سرپرستی جلال محمدی و خوانندگی زمان شکارچیان که نوروز سال ۱۴۰۰ به صورت اختصاصی در اختیار گروه هنر خبرگزاری مهر قرار گرفته بود را اینجا مشاهده کنید.

منبع: پیلانو