دست جادویی زنان ترکمن خراسان شمالی در هنر سوزن دوزی

پیلانو: زنان شهرستان راز و جرگلان علاوه بر این که مرزدارانی غیور هستند و مرزداران غیوری را در دامان خود پرورش می دهند، هنر را هم به کمال رسانده اند و محصولات هنری چشم گیری را تولید می کنند که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کنند.
به گزارش پیلانو به نقل از ایسنا، نوغان داری یکی از مشاغلی است که توسط مردان و زنان این منطقه انجام می گردد اما با استفاده از این ابریشم محصولاتی باارزشی چون فرش دو رویه تمام ابریشم دویدوخ تولید می گردد.
سوزن دوزی یکی دیگر از کارهای هنری باارزشی است که توسط زنان این منطقه با ابریشم تولید شده خود آنها انجام می گردد.
سوزن دوزی ترکمن که بدان سیاه دوزی هم اطلاق می شود، در گذشته کاربرد فراوانی داشته است و در جامعه سنتی ترکمن برای تزئین لباس های مردان، زنان و کودکان هم چنین پرده ها هم استفاده می شد اما امروز عمدتاً در لباس زنان دیده می گردد.
نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است که در ترکمنی به آن سانجیم می گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره می گیرند.
این هنر تاریخچه ای کهن در تاریخ این منطقه دارد. گلدوزی مصور ترکمن از زمان سکاها رایج بوده و در دیگر دوره ها به همراه سایر دوخت و دوزها از رواج برخوردار بوده است.
آن چه که معلوم است این که ترکمن ها از قدیم الایام به تهیه ابریشم که بعنوان ماده اصلی سوزن دوزی تلقی می گردد پرداخته و دختران و زنان لباس های خویش را با نخ های ابریشمی که با رنگ های طبیعی رنگرزی می شد، سوزن دوزی می کرده اند و این امر از نغمه های زنان ترکمن و در ادبیات شفاهی آن به وضوح مشخص است.
مواد اولیه مورد مصرف در سوزن دوزی ترکمن شامل نخ و پارچه است. نخ ها انواع مختلفی داشته همچون نخ های طبیعی چون ابریشمی و پنبه ای و نخ های مصنوعی اکریلیک. برای پارچه هم از انواع ابریشمی و پشمی استفاده می گردد. پارچه های ابریشمی جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش کوتاه زنان)، «کورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاکمن» (روپوش مردانه) و پارچه های پشمی برای دوخت «چابیت» (کت) استفاده می گردد. ابزارهایی که در رشته سوزن دوزی ترکمن از آن بهره می جویند عبارت است از سوزن کرول که خاص گلدوزی است، انگشتانه و قیچی. هم چنین قیچی انواع مختلف داشته همچون قیچی زیگزاگ، قیچی برش و قیچی خاص گلدوزی.
ابتدا لایه بندی و شیاردوزی پارچه که جهت ثابت نگه داشتن پارچه و سوزن دوزی صورت می گیرد. سپس تاباندن نخ ابریشم برای استقامت بخشی نخ که به تعداد دو یا سه یا پنج لا با هم تاب می دهند. پس از آن، سیم کشی برای تعیین محدوده اصلی کادر جهت پیاده کردن طرح انجام می گردد. سیاه دوزی، مرحله بعدی در سوزن دوزی ترکمن است که فضای طرح را با دوخت زنجیره و نخ ابریشمی مشکی مشخص می کنند.
الوان دوزی، مرحله دوختن نخ های رنگی در داخل سیاه دوزی است. هم چنین در دانه دوزی (آلاجه)، بعد از دوخت زنجیره سیم کشی، بین دو سیم را دانه دوزی می کنند. مرحله آخر هم سفیددوزی است. این دوخت اصولاً در شلوار زنانه و در قسمت بالای سیم انجام می گردد و از طرح های «ساری ایچیان» استفاده می نمایند. دوخت های ترکمنی انواع مختلفی دارد که از آن می توان دوخت زنجیره (کوجمه)، پَر، ساقه دوزی، تیغ ماهی(قایما)، دانه دوزی و «ایلمه» نام برد. از دیگر مسایل مربوط به سوزن دوزی ترکمن، نقوشی است که در این نوع سوزن دوزی به کار می رود.
نقوش مذکور عمدتاً اشکال ساده شده عناصری است که در محیط اطراف هنرمند وجود دارد.